Ντζάνης Ηλίας, Γεωπόνος, πρώην προϊστάμενος Σταθμού Έρευνας Αγρινίου του ΕΘΙΑΓΕ, νυν «ΔΗΜΗΤΡΑ» .Επιστημονικός σύμβουλος ερευνητικών προγραμμάτων για τα Αρωματικά - Φαρμακευτικά Φυτά.
Φωτογραφίες:Biomag - Bioma
Α. Γενική Θεώρηση.
Το μεγάλο ενδιαφέρον που εκδηλώνεται τα τελευταία χρόνια για τη καλλιέργεια των ΑΦΦ, ανεξάρτητα από τις αιτίες που το δημιούργησαν, ανοίγει ένα μεγάλο κύκλο συζητήσεων, προβληματισμών και ζητημάτων, που σχετίζονται με το εύρος και το ποιόν των απαιτουμένων δράσεων για σταθερή ανάπτυξη του όλου τομέα. Σε ό,τι αφορά τις αγορές, την σημαντικότερη παράμετρο, που καθορίζει τη πορεία κάθε προϊόντος, έχουν γραφεί πολλά για τις δυνατότητες, αλλά και για τις ιδιαιτερότητες του τομέα των ΑΦΦ. Στις πλείστες όμως των αναλύσεων τονίζονται οι θετικές προοπτικές, αφού το όλο θέμα στις σχετικές αναλύσεις προσεγγίζεται μάλλον από θεωρητική σκοπιά. Αντίθετα, θεωρούμε πιο χρήσιμες τις εμπειρίες των παραγωγών στην καθημερινή τους εμπλοκή με την εσωτερική και εξωτερική αγορά, που καταγράφουν τη πραγματική εικόνα τόσο της σημερινής κατάστασης όσο και των προοπτικών που ανοίγονται για όλο το φάσμα των προϊόντων των ΑΦΦ. Με βάση κυρίως αυτές τις εμπειρίες επιχειρείται παρακάτω να παρουσιαστούν οι εξαγωγικές προοπτικές των ελληνικών ΑΦΦ. Σε αντιδιαστολή όμως με τις εξαγωγές χρήσιμο είναι να υπάρχει συγκριτικά και μία μικρή περιγραφή της εσωτερικής αγοράς, που προεισαγωγικά πρέπει να σημειωθεί, πως η πορεία των προϊόντων στη εσωτερική αγορά μέχρι τώρα σε μεγάλο ποσοστό δεν συμβαδίζει με τις διεθνώς επικρατούσες πρακτικές και απαιτήσεις.
 |
Καλλιέργεια Εχινάτσεας (Echinachea purpurea L.),στην Ισπανία.
|
Καταρχήν η εσωτερική αγορά είναι μία μικρή αγορά που έχει δύο όψεις: 1ον μικρή σχετικά κατανάλωση και εποχική ζήτηση (σχετιζόμενη κατά βάση με τις κλιματικές συνθήκες της χώρας και τις διαιτητικές συνήθειες του ελληνικού λαού), πράγμα που συνεπάγεται μεγάλους και βραδείς χρόνους αναπλήρωσης στα ράφια των πολυκαταστημάτων με ότι αυτό συνεπάγεται, και 2ον σε μεγάλο ποσοστό ό όγκος των ΑΦΦ, ως δρόγη, διακινείται από μικρούς εμπόρους, συλλέκτες ή καλλιεργητές. Μία τρίτη συνιστώσα της εσωτερικής αγοράς είναι η ιδιαίτερη προτίμηση των καταναλωτών προς τοπικά προϊόντα ελεύθερης συλλογής, κυρίως λόγω καταγωγής των καταναλωτών αλλά και άγνοιας. Έχει δημιουργηθεί μάλιστα διαχρονικά μία φαντασιακή εικόνα για τη ποιότητα των προϊόντων της ελεύθερης συλλογής, που πολλές φορές δεν υπάρχει.Συνακόλουθο αυτών είναι και ο μέχρι τώρα εφοδιασμός της εσωτερικής αγοράς να μην βασίζεται στην εσωτερική παραγωγή, παρά τη ποιοτική της υπεροχή. Αυτός, ο σε μεγάλο βαθμό μέχρι τώρα εφοδιασμός της εσωτερικής αγοράς που στηρίζονταν – και στηρίζεται? - στην ελεύθερη συλλογή, νομοτελειακά οδηγεί και σε ελλείψεις, αφού ο ληστρικός τρόπος συλλογής συνεπάγεται την εξαφάνιση σημαντικών ενδημικών φυτών όπως η ρίγανη, ο σιδερίτης, το φασκόμηλο, κ.ο.κ.ε. πράγμα, που με τη σειρά του οδηγεί, πλην εξαιρέσεων, στη πρακτική να αποφεύγεται συστηματική αναγραφή στα κάθε είδους προϊόντα ο τόπος και ο τρόπος παραγωγής τους.Τέλος, πρέπει να επισημανθεί,πως η εισαγωγή φτηνών προϊόντων ΑΦΦ, συνήθως χαμηλής ποιότητας, δεν προάγει ούτε την αύξηση της κατανάλωσης ούτε την επέκταση της καλλιέργειας..
Με τα ανωτέρω δεδομένα ο εξαγωγικός προσανατολισμός μιας σοβαρής παραγωγής ΑΦΦ δεν είναι μόνο ευκαιρία. Είναι μονόδρομος.
Β. Η σημερινή διεθνής εικόνα του τομέα των ΑΦΦ.
Προκειμένου να τεκμηριωθεί οποιαδήποτε πρόταση για τις εξαγωγικές προοπτικές των ΑΦΦ, είναι απαραίτητο να υπάρχει μία σαφής εικόνα τόσο για τη παραγωγή όσο και την επικρατούσα κατάσταση με τις συνακόλουθες τάσεις στο διεθνές εμπόριο.
Πρέπει να τονιστεί πώς στην αναζήτηση και τεκμηρίωση αυτών των πληροφοριών υπάρχουν εγγενείς δυσκολίες και αδυναμίες που σχετίζονται:
1ον με τη κατάταξη διαφόρων φυτικών ειδών στα ΑΦΦ και,2ον με τη τελωνειακή κατάταξη των διαφόρων προϊόντων των ΑΦΦ κατά τη διακίνησή τους, που διαφοροποιείται ανάλογα με τις επί μέρους εθνικές νομοθεσίες, αφού δεν υπάρχει απόλυτος συμφωνία σε ένα διεθνώς αποδεκτό σταθερό κατάλογο με τα προϊόντα των ΑΦΦ. Για το λόγο αυτό δεν υπάρχει και απόλυτη συμφωνία στους εκάστοτε παρουσιαζόμενους στατιστικούς πίνακες. Με δεδομένη την αδυναμία αυτή και ύστερα από σχετική επεξεργασία και προσαρμογή στοιχείων που αντλήθηκαν, απόFAO, WHO,EUROPAM, την ελληνική στατιστική αρχή, τον ΟΣΔΕ και προσωπικές πληροφορίες παραθέτουμε τα παρακάτω στοιχεία τόσο για τη παραγωγή όσο και για το εμπόριο των ΑΦΦ.
 |
Καλλιέργεια Καλεντούλας (CalendulaofficinalisL.), σε αγρόκτημα της πολιτείας της Πενσυλβάνια
(Η.Π.Α.).
|
Στις κυριότερες χώρες παραγωγής της Ευρώπης η σημερινή κατάσταση διαμορφώνεται ως ακολούθως:Αυστρία 243.000 στρ., Βουλγαρία 864.000 στρ., Φιλανδία 172.670 στρ., Γαλλία 405.000 στρ., Γερμανία 102.000 στρ., Ελλάδα με οροφή 34.000 στρ., Ιταλία 173.000 στρ., Πολωνία 203.000στρ., Αλβανία 19.000 στρ., Ισπανία 190.000 στρ., Ολλανδία 23.000 στρ., Ρουμανία 108.000 στρ. Οι παραπάνω εκτάσεις αποτελούν σχεδόν τις οροφές της τελευταίας δεκαετίας και υπόκειται σε ετήσιες αυξομειώσεις, που εξαρτώνται από τις διεθνείς, τιμές αλλά και τις εκάστοτε καιρικές συνθήκες.
Σε ότι αφορά το διεθνές εμπόριο, με τις δυσκολίες στην άντληση ακριβών στοιχείων, όπως προαναφέρθηκε,ως γενική παρατήρηση μπορεί να διατυπωθεί η ευρέως αποδεκτή άποψη ότι: ο μεγάλος όγκος των ακατέργαστων ΑΦΦ προέρχεται από τις υπό ανάπτυξη χώρες, ενώ οι μεγάλοι εμπορικοί οίκοι βρίσκονται στις αναπτυγμένες χώρες. Αυτή η παρατήρηση είναι σημαντική για όσους ασχολούνται, ή θέλουν να ασχοληθούν με τον τομέα των ΑΦΦ.
 |
Οι κυριότερες εισαγωγικές χώρες είναι: το Χόγκ-Κόγκ με 80.550 τον, η Ιαπωνία με 57.850 τον, οι ΗΠΑ με 56.000 τον, η Γερμανία με 45.850 τον, η Ν. Κορέα με 34.500 τον, η Γαλλία με 20.800 τον, η κίνα με 12.500 τον κ.ο.κ.ε.
 |
Κατάστημα πώλησης μπαχαρικών και αφεψημάτων
(τσαγιών), στο Λονδίνο.
|
 |
Κατάστημα αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών στο
Ντουμπάι.
|
 |
Πολυεθνική εταιρία με έδρα την Ιταλία και
καταστήματα σε αρκετές πόλεις του κόσμου, προσφέρει στο καταναλωτικό κοινό,
βότανα για αφεψήματα κ.α., μπαχαρικά για όλες τις κουζίνες του κόσμου και
αναδεικνύει τον κόσμο των αρωματικών φυτών, ως το βασικό συστατικό γεύσης και
υγείας. Το κατάστημα της φωτογραφίας βρίσκεται στην Νέα Υόρκη.
|
Οι σημαντικότεροι εξαγωγείς είναι: η Κίνα με 140.450 τον, η Ινδία με 36.750 τον, η Γερμανία με 15.000 τον, οι ΗΠΑ με 12.000 τον, η Χιλή με 12.000 τον, η Αίγυπτος με 11.500 τον, η Σιγκαπούρη με 11.250 τον, το Μεξικό με 11.000 τον, και από τις γειτονικές μας χώρες η Βουλγαρία με 10.150 τον,και η Αλβανία με 7.350 τον. Η Ελλάδα δεν συγκαταλέγεται στους διεθνείς παίκτες, αφού οι εξαγωγές της δεν ξεπερνούν σε ετήσια βάση τους 850 τον. κατά μέσο όρο.
Η κατανομή στη παγκόσμια αγορά των ΑΦΦ σε ποσοστά έχει ως εξής: Ασία 19%, Γερμανία 26%, Ιαπωνία 17%, Β. Αμερική 11%, Γαλλία 13%. Λοιπή Ευρώπη 12% κ.λ.π.
Σε ότι αφορά τα φυτικά είδη που διακινούνται διεθνώς, από το σύνολο των «ανωτέρων» φυτών που παγκοσμίως έχουν καταγραφεί υπολογίζεται, ότι 72.000 είδη χρησιμοποιούνται σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό ως φαρμακευτικά, και από αυτά πάνω από 15.000 είδη χαρακτηρίζονται ως απειλούμενα με εξαφάνιση λόγω υπερσυλλογής. Εκτιμήσεις, επίσης, αναφέρουν πως από τα 1550 είδη που εμπορικά διακινούνται στον Ευρωπαϊκό χώρο μόνο 130-140 καλλιεργούνται και από αυτά 50-100 φυτικά καταλαμβάνουν σε καλλιέργειες σχετικώς μεγάλη έκταση. Στην Ελλάδα, με τη πλούσια χλωρίδα των 6000 και πάνω φυτικών ειδών, που πολλοί διατείνονται ότι είναι ο παράδεισος των ΑΦΦ, σήμερα είναι αμφίβολο αν καλλιεργούνται συστηματικά πάνω από 10 είδη. Ας προστεθεί ακόμα, αντιθετικά ως παράδειγμα, πως στον ειδικό τομέα των αιθερίων ελαίων μόνο μία εταιρεία στην Ευρώπη διακινεί πάνω από 100 διαφορετικούς κωδικούς.
Τέλος, από πλευράς τιμών αυτές ποικίλουν και διαφοροποιούνται σημαντικά ανάλογα με το φυτικό είδος, το μέρος του φυτού που εμπορεύεται, το βαθμό επεξεργασίας, τη μέθοδο παραγωγής και φυσικά την ποιότητα.
Γ. Εξαγωγικές προοπτικές των ελληνικών ΑΦΦ.
Μία συνεκτίμηση όλων των ανωτέρω οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι εξαγωγικές προοπτικές των ελληνικών ΑΦΦ είναι κάτι από παραπάνω ευνοϊκές. Αυτό βέβαια υπό προϋποθέσεις, οι οποίες θα παρατεθούν πιο κάτω.
 |
Βιολογική καλλιέργεια Ελληνικής Ρίγανης (Origanumvulgaressp. hirtum) και πώληση των παραγόμενων ποσοτήτων σε αγορές του εξωτερικού. Φωτ.
Αρχείο - Bioparnon
|
Από μία πρώτη συγκριτική θεώρηση των φυτικών ειδών που διακινούνται διεθνώς διαπιστώνεται, ότι, από τα συνολικώς ενδημικά στη χώρα μας φυτικά είδη, ένας αριθμός 200 περίπου από αυτά μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο καλλιέργειας και εμπορίας, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Το μεγάλο λάθος που διαχρονικά γίνεται στη χώρα μας είναι ότι η πολιτεία ανασύρει τα ΑΦΦ σε περιόδους κρίσεων, που δεν είναι ο καταλληλότερος χρόνος για ένα νηφάλιο σχεδιασμό, αφού συνήθως σε τέτοιες συνθήκες επικρατούν οι υπερβολές.Θα πρέπει επίσης να δεχτούμε πως τα ΑΦΦ δεν μπορούν από μόνα τους να λύσουν το αγροτικό πρόβλημα της χώρας μας. Μπορούν να βοηθήσουν σε αυτό.Κυρίως όμως, μπορούμε να αναπτύξουμε ένα σοβαρό τομέα ΑΦΦ με έκταση στο ύψος του μέσου ευρωπαϊκού όρου και η Ελλάδα να γίνει ένας καλός παίκτης στο διεθνές εμπόριο ΑΦΦ. Σήμερα οι ελληνικές εξαγωγές δεν ξεπερνούν τους 800 τόνους, ενώ οι εισαγωγές κυμαίνονται μεταξύ ευρέων ορίων από 2500-5000 τόνους ετησίως. Αυτό μπορεί να γίνει ένας εφικτός εθνικός στόχος.
 |
Βιολογική καλλιέργεια Τσάι του Ολύμπου (Sideritis scardica), στα ορεινά της περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας. Η εταιρία η οποία
επένδυσε και επενδύει στα αρωματικά έχει μοναδικό στόχο τις εξαγωγές. Φωτ.
Αρχείο - Ktima S & V Gkolezakis.
|
Υπάρχουν όμως, σε αντίθεση με την αρνητική αυτή εικόνα, τα παραδείγματα ελληνικών επιχειρήσεων και παραγωγών με εξαιρετικές επιδόσεις στον εξαγωγικό τομέα και με μεγάλη γκάμα προϊόντων ΑΦΦ. Αρκετές από αυτές τις μονάδες εξάγουν πάνω από το 90% της παραγωγής τους, ενώ σοβαροί παραγωγικοί φορείς στη Δ. Ελλάδα συνάπτουν συμβόλαια συνεργασίας με ευρωπαϊκές εταιρείες για καλλιέργεια ΑΦΦ. Αυτή η πορεία αποδεικνύει τις πραγματικές δυνατότητες των ελληνικών ΑΦΦ και προδιαγράφει τις δράσεις που πρέπει να αναληφθούν.
Δ. Προϋποθέσεις για την οργάνωση του εξαγωγικού τομέα των ΑΦΦ.
1. Βασική προϋπόθεση είναι η οργάνωση της παραγωγής με βάση αξιόπιστη μελέτη των συνθηκών της διεθνούς αγοράς και των απαιτήσεων των αγοραστών, τόσο από πλευράς ζήτησης φυτικών ειδών όσο, κυρίως, και από πλευράς προδιαγραφών εμπορίας και ποιότητας .
2. Εξίσου σημαντικό στοιχείο για την οργάνωση των εξαγωγών είναι η στοχοθέτηση του εξαγωγικού χώρου, δηλαδή η τεκμηριωμένη επιλογή συγκεκριμένων στόχων. Για παράδειγμα, είναι γενικά αποδεκτό ότι η χώρα μας δεν μπορεί να ανταγωνιστεί τις τιμές των τρίτων χωρών με τα χαμηλά εργατικά και την ανεξέλεγκτη ελεύθερη συλλογή.Η Ελλάδα πρέπει να έχει μόνιμο και βασικόστόχο τη παραγωγή ποιοτικών προϊόντων με μεθόδους βιολογικής παραγωγής ή με βάση τα ολοκληρωμένα συστήματα διαχείρισης παραγωγής.
3. Έγκυρη πιστοποίηση των μεθόδων παραγωγής και μεταποίησης.
4.Εφαρμογή διεθνών προτύπων (ISO, HACCP, κ.λ.π) στα πεδία και τις διαδικασίες όπου αυτά μπορεί και απαιτούνται να εφαρμοστούν.
5. Συλλογικός στόχος των ελληνικών εξαγωγών πρέπει να είναι η δημιουργία ενός εθνικούbrandname, τουλάχιστον για ορισμένα ενδημικά της χώρας μας φυτά, στα οποία διαθέτουμε συγκριτικά πλεονεκτήματα.
6. Υπευθυνότητα, συνέπεια, αξιοπιστία. Όσοι θέλουν να ασχοληθούν σοβαρά με το τομέα των ΑΦΦ θα πρέπει να γνωρίζουν ότι δεν υπάρχουν περιθώρια για «ελαστικές» συμπεριφορές. Αντίθετα, η συνέπεια δημιουργεί κλίμα μόνιμων συνεργασιών. Οδηγός πρέπει να είναι τα παραδείγματα των πετυχημένων εξαγωγικών μονάδων, που παρά την οικονομική κρίση συνεχίζουν ανεβάζοντας σταδιακά χρόνο με το χρόνο τη θέση τους στη διεθνή αγορά.
Ε. Επίλογος.
Συμπερασματικά, η καθημερινή εμπειρία δείχνει ότι οι δυνατότητες των ποιοτικών ελληνικών ΑΦΦ στην διεθνή αγορά είναι σημαντικές και ο εξαγωγικός προσανατολισμός τους δεν είναι απλά ευκαιρία. Ούτε καν επιλογή. Είναι μονόδρομος για όσους θέλουν να ενταχθούν στον ευρύτερο αυτό τομέα. Η δε πολιτεία μπορεί να συνδράμει στη δημιουργία ενός σοβαρού και βιώσιμου τομέα ΑΦΦ με πραγματικό ενδιαφέρον, σοβαρή μελέτη και οργανωμένη τεχνική υποστήριξη.