Άλλες ονομασίες: Τσάι του Μαλεβού, Tσάι του
Ταϋγέτου, Tσάι του βουνού
Αγγλική ονομασία: Greek
Mountain Tea, Ironwort, Mountain tea and Shepherd's tea.
Το όνομα “sideritis” (σιδηρόχορτο) προέρχεται από την ελληνική λέξη σίδηρος
(SEE-thee-ros) επειδή ο σιδηρίτης εθεωρείτο εξαιρετικό φάρμακο «κατά των
τραυμάτων από σιδερένια όπλα», δηλαδή πληγές κατά τους πολέμους στην
αρχαιότητα. Ο Διοσκουρίδης συμβουλεύει τους στρατιώτες να καταναλώνουν έγχυμα
από «τσάι του βουνού» ως ένα αναζωογονητικό, αναγεννητικό βοήθημα για να
επιτύχουν ταχύτερη και καλύτερη θεραπεία.
Περιγραφή - χρήσεις: Πολυετές 15-40 cm. Με κιτρινωπό τρίχωμα. Κατώτερα φύλλα 25-50 Χ 8-20 mm,
επιμήκη-σπαθοειδή έως ωοειδή ακέραια η με μικρή οδόντωση, τα μεσαία και τα
ανώτερα φύλλα30-70 Χ 6-12 mm, επιμήκη-ελλειπτικά, ακέραια.. 4-10 οι
απομακρυσμένοι σπόνδυλοι πολυανθείς. Μεσαία βράκτια 10-20 mm περιλαμβανομένης
και της κορυφής, ξεπερνώντας τα άνθη, γενικά ωοειδή έως υποκυκλικά, κορυφή 4-10
χιλ., με αραιό η πυκνό. Κάλυκας 9-11 mm,∙ οδόντες 3,5-4,5 mm, ελαφρώς
κοντύτεροι από το σωλήνα. Στεφάνη10-15 mm, κίτρινη.
Ενδημικό είδος με εξάπλωση στα βουνά της Β και ΒΚ Πελοποννήσου (Χελμός,
Ερύμανθος, Κυλλήνη, Ολίγυρτος, Μαίναλο, Μαυροβούνι, Ντουρντουβάνα).
Είναι φυτό των υψηλών
βουνών και απαντάται ως αυτοφυές σε ανοικτές πετρώδεις τοποθεσίες, ρωγμές
βράχων, σταθεροποιημένες σάρες, ανωδασικά λιβάδια και σε διάκενα - ανοίγματα
δασών ελάτης. Το είδος αυτό συναντάμε σε υψόμετρα από 1200 μέχρι τα
2000 μ. περίπου, πάνω σε ασβεστόλιθους.
Αντιπροσωπευτικούς
αυτοφυείς πληθυσμούς καταγράψαμε στην περιοχή μελέτης στα όρη Χελμός και
Ερύμανθος.
Στην Ελλάδα υπάρχει με
διάσπαρτους πληθυσμούς, Αναπτύσσεται καλά σε εδάφη με καλή στράγγιση και
σε τοποθεσίες με ζεστό και ξηρό περιβάλλον.
Συλλέγεται από τη φύση
και χρησιμοποιείται σε μεγάλο βαθμό, έχουν καταγραφεί κίνδυνοι από την
υπέρ-συλλογή και υποβάθμισης των πληθυσμών στην φύση. Τελευταία υπάρχει μεγάλη
ζήτηση στα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά. Εταιρείες προωθούν συλλογές ειδών
από φυσικούς πληθυσμούς με ερασιτέχνες βοτανοσυλλέκτες. Αυτή η ζήτηση και
η εξαγωγή υλικού στο εξωτερικό έχει προκαλέσει ανησυχίες για τη διατήρηση των
φυσικών πληθυσμών αφού σε πολλές περιπτώσεις γίνεται με ληστρικό τρόπο,
όχι μόνο στο τσάι αλλά και σε άλλα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά της χώρας
μας.
Στην αρχαιότητα, ο
όρος Sideritis αναφέρονταν γενικώς σε φυτά που
ήταν ικανά να θεραπεύουν πληγές που προκαλούνταν από σιδερένια όπλα κατά τις
μάχες. Ωστόσο, άλλοι πιστεύουν ότι η ονομασία του προέρχεται από το σχήμα των
σέπαλων που προσομοιάζει με την αιχμή του δόρατος.
Τα φύλλα και οι
ανθισμένοι βλαστοί χρησιμοποιούνται ως τσάι.
Παρασκευή καλλυντικών: Ο
σιδηρίτης έχει προσφάτως χρησιμοποιηθεί ως πλούσια πηγή αντιοξειδωτικών, που
βοηθούν τις κρέμες προσώπου να έχουν καλύτερα αντί-γηραντικά αποτελέσματα (λόγω
αποτελεσματικότερης αντιμετώπισης των ελευθέρων ριζών). Επιπλέον,
χρησιμοποιείται σε σαμπουάν/ σκευάσματα για φυσικά ή βαμμένα μαλλιά τα οποία
δρουν καλύτερα έναντι του αποχρωματισμού και της βλάβης που προκαλείται από την
καθημερινή έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία. Η Ελληνική εταιρία Κορρές είναι
μεταξύ των πρωτοπόρων που χρησιμοποίησαν τον σιδηρίτη σε δερμοκαλλυντικά
βασιζόμενη σε συνεργασίες με ομάδες από το Παν/μιο Πατρών, Ιωαννίνων και
Αθήνας.
Αρωματοποιία: Παρόλο που
ο σιδηρίτης είναι αρωματικό φυτό με έγχυμα με εξαιρετικό άρωμα, η χρήση του
στην αρωματοποιία δεν έχει ακόμα κερδίσει τη θέση που της αξίζει, σε αντίθεση
με άλλα βότανα της Μεσογείου (όπως ο αμάραντος ή ο λάδανος). Η παρουσία
α-πινένιου και β-πινένιου, λιναλόλης και ευκαλυπτόλης καθιστά δυνατή τη
συνύπαρξη της καμφορώδους οσμής με αυτή του πεύκου.
Το αφέψημα των φυτών του
γένους Sideritis, θεωρείται στην παραδοσιακή θεραπευτική
ως καταπραϋντικό, ηρεμιστικό, ευστόμαχο, αναλγητικό, αντιμικροβιακό,
αντιφλεγμονώδες, και βρίσκει χρήση σε περιπτώσεις κρυολογήματος, οιδήματος,
καθώς και για τη καλή λειτουργία του αναπνευστικού συστήματος.
Τα κύρια συστατικά στο
¨τσάι του βουνού» είναι διτερπενο ειδή, φλαβονοειδή και τα αιθέρια έλαιά του.
Σημαντικές έρευνες επικυρώνουν την παραδοσιακή χρήση του φυτού κατά του
κρυολογήματος, των ιώσεων και των αλλεργιών. Επιπλέον, η σύγχρονη έρευνα
υποδεικνύει ότι βοηθά στην πρόληψη της οστεοπόρωσης και έχει αγχολυτική δράση.